Eenzaamheid komt in alle lagen van de bevolking voor en is in veel gevallen tijdelijk, maar een grote groep is langdurig eenzaam. Eenzaamheid komt vaak voor onder volwassenen van middelbare leeftijd en ouderen.
Het ‘ouder zijn’ is niet de oorzaak van eenzaamheid, maar naarmate men ouder wordt doen ingrijpende levensgebeurtenissen die het risico van vereenzamen met zich meedragen vaker en soms gelijktijdig voor.
Het verlies van de partner, een afnemend sociaal netwerk en een verslechterende gezondheid zijn risicofactoren voor eenzaamheid bij ouderen (Fokkema & de Jong Gierveld, 2003).
Sommige eenzamen zijn sociaal eenzaam, en anderen zijn alleen emotioneel eenzaam. Ook een combinatie kan voorkomen.
Uit de ouderenenquêtes van de GGD Hart voor Brabant en GGD Gelre-IJssel blijkt 40-44% van de 65-plussers niet sociaal noch emotioneel eenzaam te zijn, 8-10% voelt zich emotioneel eenzaam en 15-23% alleen sociaal eenzaam, 18-24% ervaart zowel emotionele als sociale eenzaamheid.
Emotionele eenzaamheid lijkt vaker voor te komen bij de 75-plussers dan bij de ouderen tot 75 jaar (GGD Hollands Noorden, GGD Gelre-IJsel, GGD Amsterdam, GGD Hart voor Brabant).
De oorzaken van eenzaamheid kunnen op verschillende niveaus liggen.
In het digitale werkboek Eenzaamheid Ouderen van Vilans (2006) worden de volgende oorzaken op drie niveaus onderscheiden:
Intra-individuele oorzaken / micro-niveau
Deze oorzaken kunnen worden toegeschreven aan het individu. Verklaringen in de persoonlijke levenssfeer zijn te vinden in bijvoorbeeld persoonlijkheidskenmerken zoals het ontbreken van bepaalde sociale vaardigheden, gezondheidsproblematiek zoals bv slechthorendheid, mobiliteitsproblemen, slechtziendheid, incontinentie.
Inter-individuele oorzaken / meso-niveau
Met interindividuele oorzaken, in de literatuur ook wel het meso-niveau genoemd, worden oorzaken bedoeld die liggen in het contact met andere mensen. Bijvoorbeeld:ziekte of overlijden van de partner, goede vrienden en familie, verlies van contacten door emigratie, verhuizing en scheiding, afname van het cognitieve vermogen waardoor vrienden, kennissen en buren sneller geneigd zijn om contact met de oudere te mijden.
Maatschappelijke oorzaken / macro-niveau
Kenmerk van maatschappelijke factoren is dat velen de invloed ondergaan, terwijl individuen er weinig invloed op kunnen uitoefenen. Dergelijke factoren hebben vaak ongemerkt effect op de manier waarop mensen met elkaar contact leggen en die contacten onderhouden.
Voor ouderen speelt bijvoorbeeld:
| – | Negatieve beeldvorming rond ouderen |
| – | Toegenomen welvaart en mobiliteit: hierdoor zijn mensen minder gebonden aan de plaats waar ze wonen en vandaan komen, |
| – | Individualisering: door de individualisering hebben mensen meer keuzemogelijkheden voor hoe ze hun leven willen inrichten. Traditionele sociale verbanden zoals kerk, buurt, familie en werk hebben bijvoorbeeld sterk aan betekenis ingeboet. |
| – | Vrije tijd: sinds de jaren negentig is de vrije tijd van mensen afgenomen. Dit is vooral ten koste gegaan van het onderhouden van sociale contacten. |
| – | Verzakelijking van de zorg: in de zorg – welzijnssector verdwijnt het menselijk contact. De zorg is zakelijker geworden en ook in de dienstverlenende sector zoals in winkels, banken of bij de NS verdwijnen de kleine, informele contacten. |
